Artykuł pochodzi z serwisu islam.pl (link)

Po śmierci Muhammada (PzN) (r. 632) drugi Kalif Omar z mieczem i koranem przekroczył granicę Arabii, zdobył Persyją i byznatjyjskie prownicyje: Palestynę, Syryją i Egipt.

Za panowania kalifów arabskich, żydzi w Babiloni tworzyli samodzielną gminę z własnym księciem wygnania (Resz – golusa) Egzylarchą na czele, a rektorowie ich akademii odznaczeni bywali tytułem honorowym „Gaon” (dostojnik). Do gaontu przywiązane były prerogatywy, których wysoko postawiony politycznie Egzylarcha naruszać nie odważał się. Z początkiem zaś VIII -go wieku, obaj ci dostojnicy tworzyli jedność zwierzchniczą gminą. Żydzi w machometańskich krajach, rychło sobie przyswoili arabski język, gdyż w hebrajskim wiele miał form pokrewnych i do codziennego użytku był im niezbędny. Zamiłowanie, z jakiem Arabowie uprawiali poezyją, dbałość ich o czystość i poprawność języka, przestrzeganie właściwego akcentu i rytmicznego dźwięku mowy, nie został bez wpływu żydów. Plemiona żydowskie, które wyemigrowały z Arabi i Chaibaru do Babilonii, przywiozły ze sobą smak i zamiłowanie dla poetycznej mowy arabskiej, a te nabytki wszczepiły współwiercom swoim. Pociąg Arabów do kształcenia form swego języka wzbudził w żydach to samo poczucie dla języka hebrajskiego.

(…)

Z równą gorliwością uprawiali żydzi ogólną wiedzę w czasie rozkwitu kultury wschodniego kalifatu na początku IX wieku, kiedy grecki duch zmartwychwstał w szacie arabskiej. Historyja kultury arabskiej przechowała nie jedno imie żydowskie w rocznikach swoich. Sahal al – Tabari, rozgłośny lekarz żydowski i matematyk, tłumacz na język arabski Almagest greckiego astronoma Ptolemeusza, zasadniczą książkę dla astronomii w średnich wiekach, on też pierwszy poznał załamywanie się promieni słońca.

(…)

Najżyźniejszą glebę dla swojej działalności znalazł jeden z emisaryjuszów babilońskich w Kordowie, gdzie Kalif Abdul – Rahman III rad był, że w jego państwie założoną zostanie wyższa szkoła talmudyczna. I tak, Kordowa stała się siedliskiem znakomitego, od Gaontu niezawisłego, zakładu naukowego, który przy protekcyi nadwornego medyka, a wysoko postawionego męża stanu, mecenasa oświaty, Chasdaja Ibn – Szapruta (r. 915-970), mógł dodatnio się rozwinąć.

Przy ówczesnych warunkach polityczno-kulturalnych, żaden kraj nie nadawał się tak do utworzenia ogniska dla Judaizmu i do przyjęcia upadającego w Babilonii przodownictwa dla wszystkich żydów Diaspory, jak Hiszpanija a właściwie mahometańska (! powinno być muzułmańska) albo maurytańska Andaluzyja. Synowie Omajia’a pełni siły męzkiej i świeżości ducha, doprowadzili kalifat hiszpański do wysokości kultury, która prawie każe zapomnieć o średniowieczu. Pod Abdul-Rahmanem III – cim Hiszpanija była wyłącznie siedliskiem wiedzy i sztuki, które na całej niemal kuli ziemskiej były wtedy potępione, albo leżały odłogiem.

Ta atmosfera duchowa, nie mogła na żydów – zamieszkujących wszystkie pięć państw Pyrenejskiego półwyspu: Kastyliją, Leoniją, Aragonią, Portugaliją i Nawarę – obdarzonych wrodzonemi zdolnościami, nie wywrzeć wpływu dodatniego. Żywy ich umysł porwany został prądem nauki i poezyji, a żydowska Hiszpanija stała się ogniskiem oświaty, poezyji i badań naukowych.

Źródło: Hilary Nussbaum, Przewodnik judaistyczny obejmujący kurs literatury i religii, XXII. Żydowska-arabska literatura w Hiszpanii, Warszawa Druk S. Orgelbranda synów, 1893, str. 167-170