Biblioteki. Zarówno artyści rzemieślnicy, pracujący nad zewnętrzną szatą książki, jak też kopiści, poeci i naukowcy skupiali się w takich centrach, jak szkoły, meczety i dwory władców. Tam też powstawały biblioteki.

Bagdad, stolica dynastii Abbasydów, pod koniec swego rozkwitu (1258) posiadał 36 bibliotek publicznych. Kalif Harun ar – Raszyd (wiek VIII) i syn jego al – Mamun (813-833) założyli w Bagdadzie bogatą bibliotekę pałacową, która służyła też szerokim rzeszom naukowców i oświeconej publiczności. Ta biblioteka Abbasydów nosząca nazwę “skarbiec mądrości” była największą biblioteką islamu. W Afryce pałacowa biblioteka dynastii Fatymidów, tzw. dom wiedzy w Kairze, posiadała bardzo dużo autografów rożnych pisarzy i dzieł z wszystkich, znanych wówczas dyscyplin nauki.

Ogólny zbiór liczył ok. 200 000 woluminów, w czym 24 000 egzemplarzy Koranu. Książki były umieszczane w szafach wokół ścian, każda szafa miała spis znajdujących się w niej dzieł. W 1068 r. biblioteka Fatymidów została zniszczona przez Turków, część ocalona dostała się do medresy (wyższej szkoły religijnej islamu) w Kairze. W bibliotece arabskiej każdy mógł swobodnie czytać i odpisywać to, co chciał, do użytku czytelników był zawsze przygotowany atrament do pisania i papier. W Syrii, w mieście Trypolis, istniała biblioteka licząca, według przesadnych prawdopodobnie obliczeń, do 3 000 000 woluminów (z czego 50 000 egzemplarzy Koranu i 80 000 komentarzy). Pracowało tam stale 180 kopistów, toteż Trypolis było centrum handlu i masowej produkcji książki.

W 1109 roku zostało zniszczone przez krzyżowców. Przykład tych metropolii promieniował na okoliczne miasta na prowincji. Liczne meczety, przy których działały szkoły religijne i ogólnokształcące oraz medresy, czyli szkoły wyższe o typie uniwersyteckim, miały swe nieraz bardzo bogate biblioteki, które służyły nie tylko nauczycielom i uczniom, ale przyjmowały każdego czytelnika. Miały one przeważnie charakter prezencyjny, były udostępniane na miejscu, pomieszczenia dla czytelników służyły zarazem jako magazyny rękopisów i dokumentów. Przez swą liczebność wywierały wielki wpływ na kierunek oświaty w społeczeństwie. Biblioteka słynnej późniejszej uczelni muzułmańskiej przy meczecie al – Azhar w Kairze zachowała do dziś 51 000 rękopisów – niektóre dzieła w wielu kopiach.

Inwazja Tatarów w połowie XIII w. zniszczyła kulturę islamu na Wschodzie. na Zachodzie, w Hiszpanii, Kordoba rywalizowała z Bagdadem o prymat kulturalny. W X w. biblioteka pałacowa kalifów w Kordobie uważana była za największa na Zachodzie, liczyła ok. 400 000 woluminów, posiadała katalog swoich zbiorów. Wpływały do niej zbiory prywatne przysyłane tu na sprzedaż przez poszczególnych właścicieli. Biblioteka miała swoich stałych agentów w Kairze, Bagdadzie i Damaszku, którzy śledzili rynek księgarski, kupowali lub przepisywali książki dla biblioteki, zatrudniała też u siebie stałych kopistów miniaturzystów i introligatorów.

Już w świecie muzułmańskim spotykamy przykłady namiętności bibliofilskiej. Mnożą się wartościowe zbiory prywatne, a sławny bibliofil Qadi Abu – l – Mutif (1011) zatrudniał u siebie sześciu kopistów, nie pożyczał nikomu swoich książek, lecz robił z nich odpisy i przesyłał je zamawiającym. Był to prototyp obecnego wypożyczania odbitek i mikrofilmów zamiast cennych oryginałów. Popyt na książki był bardzo duży: w Bagdadzie było 100 księgarzy, w Trypolisie , jak już wspomniano , fabrykacja rękopisów miała charakter masowy. Wyznawcy islamu uważali, że nauka nie jest wyłącznie przywilejem pewnych klas i kręgów ludzi, toteż wszystkie biblioteki, nawet zbiory pałacowe kalifów, były dostępne dla czytelników.

Zasługą Arabów i świata muzułmańskiego wobec cywilizacji europejskiej jest to, że przez swą tolerancyjną postawę wobec obcych poglądów filozoficznych oraz dzięki umiłowaniu nauki, przekazali nam cały dorobek literacki i naukowy świata starożytnego. Niektóra dzieła uczonych greckich: Arystotelesa, Hipokratesa, Galena, tłumaczone na język arabski i syryjski, znane były jedyne z tych przekładów, a w epoce renesansu zostały przyswojone językowi łacińskiemu i taką okrężną drogą dotarły do nas.

Artykuł pochodzi z serwisu islam.pl (link)