Jerozolima przed nadejściem krzyżowców, była miejscem kwitnącego handlu, uczonych i madras. Krzyżowcy zniszczyli całe to bogactwo, a przede wszystkim – naukę. Pomimo pewnej poprawy, która nastąpiła po odzyskaniu miasta przez Salah-ud-dina (Saladyna), w 1187 r. (ery chrześcijańskiej), miasto już nigdy nie powróciło do swej dawnej świetności, działalności naukowej i podobnie jak reszta świata muzułmańskiego, zaczęło stopniowo podupadać.

O Jerozolimie kwitnącej pisał podróżnik Nasr-ud-din Khusraw (Nazir Hosrow), który widział miasto w 1047 roku (ery chrześcijańskiej), parę dziesięcioleci przed nadejściem krzyżowców. Z jego opisu miasta wynika, że wszystkiego było pod dostatkiem i było tanio. W mieście znajdowało się dużo wspaniałych targów oraz wysokich budynków. Istniała duża liczba rzemieślników i każdy z nich miał własny targ. To było wielkie miasto, które zamieszkiwało około sto tysięcy ludzi. Nasr Khusraw (Nazir Hosrow) wspomina o akademii medycznej i o szczodrze przydzielanych na nią dotacjach (łaqf), z których wydawano leki licznym pacjentom, oraz płacono pensje lekarzom.

Wspomina (tj. Nasr Khusraw) również o schroniskach dla sufich przy meczecie, w których mieszkali i odprawiali modlitwy. Czas panowania Umajadów (661-750 ery chrześcijańskiej) to czas tworzenia się architektury muzułmańskiej. W świecie muzułmańskim nie dominował jeszcze żaden ze stylów architektonicznych. Zaczęły powstawać budowle, które miały świadczyć o potędze rodzącego się państwa muzułmańskiego – zespoły meczetów, takie jak ten w Medynie czy Damaszku. Bogata oraz złożona kompozycja dekoratywna oraz epigraficzna, zbudowanej przez Kalifa ‘Abdul Malika i dokończonej w latach 691/692 (ery chrześcijańskiej), Kopuły na Skale w Jerozolimie, wywoływała ogromne wrażenie na każdym, komu dane było ją ujrzeć. Głównym celem wynikającym z planu-kopuła w środku pola nad skałą i podwójne ośmiokątne krużganki dookoła niej-było upamiętnienie skały; drzwi znajdujące się w miejscu mihrabu wskazują na to, że budynek nie był przeznaczony do użytku w charakterze meczetu. Na początku VIII wieku (ery chrześcijańskiej) wzniesiony został Meczet Al-Aksa, który przylegał do południowej ściany Kopuły na Skale. Podobnie jak on (tj. Kopuła na Skale), został ozdobiony marmurem i mozaikami. Meczet Al-Aksa był wielokrotnie opisywany przez muzułmańskich uczonych.

Al-Mukaddasi, pochodzący z tego miasta, napisał w roku 985 (ery chrześcijańskiej): …Główny budynek Meczetu Al-Aksa ma dwadzieścia sześć par drzwi. Drzwi naprzeciwko mihrabu nazywane są Zielonymi Mosiężnymi Drzwiami; pokryte są złoconym mosiądzem i są tak ciężkie, że tylko człowiek o silnych barkach i ramionach może je ruszyć z zawiasów. Po prawej stronie od dziedzińca (wzdłuż Zachodniej Ściany na terenie Haram), znajdują się kolonady oparte na marmurowych filarach i gipsie; z tyłu zaś (mowa o północnej ścianie terenu Haram), znajdują się kamienne kolonady. Centralna część głównego budynku pokryta jest potężnym dachem, wysoko ustawionym, na którego szczycie wznosi się wspaniała kopuła. Meczety odgrywały pierwszoplanową rolę w rozpowszechnianiu nauki i kultury w islamie. Instytucje naukowe, które szczegółowo opisał uczony późnego średniowiecza – Qadi Mudżir ud-Din (zm.1521 r. ery chrześcijańskiej), są dowodem na to, jak silne więzi łączyły religię i naukę. W jego relacji wymienione są również madrasy, wybudowane już po odbiciu Jerozolimy przez wojska muzułmańskie. Wewnątrz Meczetu Al-Aksa, tuż obok części przeznaczonej dla kobiet, znajdowała się madrasa Farisija, założona przez Emira Faris ud-Dina Albkiego. Znajdowała się tam również madrasa Nahriji oraz Nassirija. Ta druga została tak nazwana imieniem jerozolimskiego uczonego – Szejha Nasra, zanim została znana jako Dżazalija, na cześć sławnego uczonego Dżazaliego, który tam mieszkał i pracował.

Dookoła Al-Aksy znajdowały się: Katanija, Fakrija, Baladija oraz Tankizija. Ostatnia, jak mówi Ibn Mudżir, to ogromna madrasa, która znajdowała się przy drodze Khatt i jej założycielowi, zastępcy władcy Syrii – Emira Tankiza Nasriego, przypisuje się również budowę akweduktu, który zaopatrywał Jerozolimę w wodę. Za budową wielu madras wewnątrz i na zewnątrz Meczetu Al-Aksa stoi wiele tureckich kobiet. Madrasa Osmania została wybudowana w 1523 r. (ery chrześcijańskiej) dzięki łaqfowi Isfahan Szah Hatun, należącej do jednej w najsławniejszych rodzin w kraju. Wcześniej w 1354 (ery chrześcijańskiej), dzięki darowi (łaqf) Oghl Hatun, córki Czamsa ud-Dina Mohammeda Bin Sajfa ud-Dina z Bagdadu, została założona inna madrasa zwana Hatunija. Utrzymywały ją lokalne przedsiębiorstwa.

Wielka liczba madras zaświadczała o niezwykłym rozwoju naukowym Jerozolimy, w czasie przed nadejściem krzyżowców. Mudżir ud-Din wymienia kilka znakomitych osobistości, które dzięki swojej naukowej pracy i pisarstwu, zostawiły trwały ślad w historii miasta. Zalicza on do nich m.in. Umm al-Hajr Rabi’ę, córkę Ismaila z rodziny Akilów, żyjącą w VIII wieku (ery chrześcijańskiej).

W XI wieku (ery chrześcijańskiej) za panowania Seldżuków, tuż przed nadejściem krzyżowców, miasto odznaczało się wyjątkową działalnością kulturalną. Wielcy uczeni muzułmańscy, zarówno ze Wschodu jak i z Zachodu ówczesnego muzułmańskiego świata, udawali się do tego miasta, aby właśnie tam zamieszkać i kontynuować swoją naukową pracę. Zarówno miejscowi uczeni, jak i przyjezdni, uczestniczyli w bogatym życiu kulturalnym miasta. Ibn Al-Arabi opisuje bogate i aktywne życie miasta, które było miejscem spotkań uczonych z Chorosanu na wschodzie i z Andaluzji na zachodzie.

Pozostawał on pod wielkim wrażeniem systemu edukacji, który obowiązywał w mieście, oraz madżlisu, w którym odbywały się naukowe dysputy. Wśród tych uczonych byli m.in. Szafiita Nasr ibn Ibrahim Al-Maqdisi, który uczył w szkole Nasrijja; Ata Al-Maqdisi (Abu’l Fadl) i Al-Rumali. Abu’l Farraddż Abd Al-Łahid, który również mieszkał w Jerozolimie. Jest on odpowiedzialny za rozprzestrzenienie się myśli hanbalickiej w mieście i jego okolicach. Pisał również rozprawy prawoznawcze i napisał “Kitab al-Dżałahir” poświęconą komentarzom do Qur’anu. Abu Fath Nasr jest autorem wielu prac, takich jak “Zahd al-Abid” i nauczał w Jerozolimie hadisów, w tym samym miejscu, w którym mieszkał Al-Gazali. Abu’l Mali Al-Mucharaf był jednym z wielkich jerozolimskich uczonych, który napisał “Fadail Al-Bajt Al-Muqaddas ła Asakhra”(“Wartości Jerozolimy i Skały”), która traktuje o wszystkim, co dotyczyło miasta, jego historii, znanych miejsc i sanktuariów. W tym samym czasie żył Abu Kasim Mekki Al-Romarli, który zbierał różne fakty i historie dotyczące Jerozolimy.

W tym mieście mieszkał również wielki Al-Gazali, Faqih z Andaluzji. Abu Bakr Al-Turtuszi również przybył do Jerozolimy w 1091 roku (ery chrześcijańskiej), uczył w Meczecie Al-Aksa, podczas gdy Abu Bakr Ibn Al-Arabim, który wyjechał na wschód, uczęszczał na jego lekcje. Życie naukowe skupiało się głównie w meczetach, zwłaszcza w Al-Aksie. Meczet Al-Aksa w Jerozolimie miał cztery biblioteki. Zawierał kilka zbiorów książek w madrasach Nałałi i Aszrafija, oraz jeszcze bardziej znany zbiór książek w Madrasie Farisija. Obok niej znajduje się Meczet Umara, założony za panowania drugiego kalifa Umara Ibn Al-Chattaba (okres panowania 634-644 ery chrześcijańskiej). W niedługim czasie stał się on ważną ośrodkiem naukowym. Posiadł dużą kolekcję książek, która została podzielona między cztery madrasy, które znajdowały się na jego obszarze. Jedną z nich była madrasa Nassirijja, założona przez Nasra Al-Maqdisiego, znana również jako Gazalija. Założono ją jako wyraz uznania dla filozofa Al-Gazaliego, który przebywał w niej w odosobnieniu, dopóki nie dokończył słynnego dzieła “Ihja Al-Ulum”(“Odrodzenie nauk religijnych”).

Artykuł pochodzi z serwisu islam.pl (link)