1. Państwo, kultura i piśmiennictwo Arabów.

Najdalej na wschód wysuniętym obszarem, gdzie się przechowało dziedzictwo kultury hellenistycznej, była rozległa kraina zamieszkała przez Arabów. Arabowie rozproszeni w liczne plemiona koczownicze i rolnicze, zamieszkujący Półwysep Arabski, stali się twórcami olbrzymiego państwa, sięgającego od pogranicza Turkiestanu poprzez Afrykę północną i Sycylię aż do Hiszpanii. Leżące w środkowej części Półwyspu, na drodze handlowej z południa na północ, miasto Mekka stanowiło ożywiony punkt handlowy całego kraju, zwłaszcza, że ściągały tu liczne pielgrzymki do świątyni (!) Kaaby (…) Utrwalił (tj. Muhammad) tam swój wpływ i zorganizował państwo arabskie (! muzułmańskie), które za jego następców szybko rosło. Kalif Omar podbił kolejno Syrię, Persję, Egipt; następnie Arabowie opanowali północną Afrykę, wreszcie wezwani na pomoc przez odsuniętych od władzy spadkobierców króla Wizygotów w 711 r. zajęli Hiszpanię, a nawet południową Francję.

Tę łatwość podbojów zawdzięczali Arabowie nie tylko swej waleczności, lecz głównie niechętnej postawie ludności wobec Bizancjum i władców miejscowych. W krajach podbitych Arabowie zostawiali miejscową sieć administracyjną i organizację społeczną (…) Stolicą państwa stał się Damaszek, potem Bagdad. Rządy dynastii Abbasydów, jakkolwiek nie przyniosła sukcesów politycznych, stały się okresem rozkwitu nauki i kultury w państwie. Dobre warunki klimatyczne oraz rozległość państwa zapewniająca istnienie dogodnych, nieskrępowanych szlaków handlowych, wiodących z Indii, Chin, Egiptu do Bizancjum i dalej na północ, a drogą morską na Sycylię i do Hiszpanii, były czynnikiem ogromnego wzrostu dobrobytu.

Niebywale rozwinęło się rolnictwo i przemysł. Arabowie wkrótce zasłynęli z wyrobu szkła, obróbki metali (słynna broń damasceńska), wyrobu barwnych tkanin bawełnianych i jedwabnych, wspaniałych kobierców. Bardzo wysoko był rozwinięty przemysł skórzany, wyrabiano znane gatunki skóry koziej, używane w introligatorstwie, np. corduan, zwany tak od miasta Kordoba, gdzie był produkowany oraz maroquin wyrabiany w Maroku. Arabowie przed Mahometem (tj. Muhammadem) nie rozwinęli własnej nauki ani sztuki, lecz podbój Syrii i Persji udostępnił im kulturę grecką. (…) a ponieważ z chłonnością właściwą ludom prymitywnym (!) przyswajali sobie zdobycze kulturalne i najwyższym szacunkiem otaczali uczonych, nastąpił więc niezwykle twórczy proces asymilacji. (…) Interpretacja i komentarze do Koranu dały początek studiom językoznawczym i stanowiły podłoże dla powstania gramatycznej szkoły klasycznego języka arabskiego. (…) Jednocześnie drogą dociekań, dysput filozoficznych i eksperymentów Arabowie poznawali różne dziedziny nauk przyrodniczych i matematycznych, które rozkwitały pod wpływem tradycji greckiej, jak również wiedzy uprawianej w Indiach i Persji.

Na dworze wielkich protektorów nauki kalifów Haruna ar -Raszyda i al – Mamuna gromadzili się uczeni muzułmańscy i obcy. Uprawiano tam astrologię, która dała początek obliczeniom astronomicznym (do dziś używamy cyfr arabskich, a sam wyraz cyfra jest pochodzenia arabskiego), alchemię, będącą kolebką chemii doświadczalnej. Uczeni arabscy żywo interesowali się farmakologią i medycyną, wprowadzili wiele nieznanych przedtem środków leczniczych, przyswoili dzieła Hipokratesa i Galena, a nazwisko słynnego medyka arabskiego, Avicenny do dziś jest znane w świecie lekarskim. Rozległość państwa skłaniała do zajęcia się geografią, wydawano specjalne podręczniki do użytku służbowego z opisem różnych ziem, a podróżnicy arabscy wzbogacili te opisy obserwacjami świata roślinnego i zwierzęcego. Studia uczonych arabskich miały charakter encyklopedyczny, obejmowały rożne dziedziny wiedzy. Cały więc rodzimy dorobek literacki i naukowy, wraz z gorliwie tłumaczoną literaturą grecką był treściowym materiałem, jaki przekazała potomności piękna i oryginalna książka arabska. Podstawą zaś materialną ożywionej produkcji książki było wprowadzenie papieru. tajemnicę wyrabiania tego nowego materiału piśmienniczego przejęli Arabowie z Chin.

2. Zewnętrzna forma książki.

Oprawa wschodnia i typowe motywy ornamentu wschodniego. W zewnętrznej formie książki arabskiej znalazły wyraz najwyższe osiągnięcia sztuki i rzemiosła artystycznego Wchodu. Pisana już przeważnie na papierze pismem arabskim, nie pozbawionym elementów dekoracyjnych, uderzała przede wszystkim wspaniałą szatą opraw. Technika oprawy wschodniej była różna od zachodnioeuropejskiej. Na Wschodzie blok książki zszywano bez zwięzów, poszczególne składki łączyła nić przechodząca z jednej składki do drugiej. Do usztywniana opraw nie używano desek, tylko tektury lub sklejek z arkuszy papieru.

Blok książki przytwierdzano do okładzin w ten sposób, że oklejano grzbiet bloku tkaniną lub skórą i wklejano blok książki w wewnętrzną stronę okładzin; klej był bardzo mocny. Kapitałka wysoka, widoczna ponad oprawą, połączona była z nawierzchnim materiałem. Do pokrywania oprawy służyły szlachetne gatunki barwionej skóry lub jedwab. Dolna okładzina oprawy zachodziła w kształcie klapy do połowy górnej. Takie oprawy nazywają się kopertowe. Ornamentyka oprawy odpowiadała stylowi sztuki wschodniej. Według zasadniczego układu kompozycji zdobniczej, wzorującej się na kobiercach perskich, wyodrębniano na brzegach zwierciadła oprawy ramę, na środku umieszczono ornament w kształcie owalnego medalionu lub koła, który harmonizował w kolorze i rysunku z narożnikami, umieszczonymi wewnątrz ramy.

Oczywiście kompozycja pozwalała na różnorodne warianty. Ponieważ Koran zabraniał używania wszelkiej personifikacji i symbolu, w krajach islamu nie rozwinęło się książkowe malarstwo figuralne, jak w Bizancjum i na Zachodzie. (…) Niebywałą natomiast doskonałość osiągnęła płaska, abstrakcyjna ornamentyka rysunkowa. Stylizowane wzory roślinne, gałązki, kwiaty, owoce, zatraciły wszelki związek z rzeczywistością przechodząc w fantazyjną grę linii, miękko się wijących i splatających w tzw. arabeski. Innym motywem, występującym raczej w Hiszpanii pod wpływem sztuki mauretańskiej, są podwójne linie układające się we wzory geometryczne, koła, gwiazdy, wielokąty, które się łączą w abstrakcyjne wzory i plecionki tzw. maureski. Te zdobnicze szczegóły, kunsztownie na skórze wytłaczane, inkrustowane, malowane lub złocone, dawały wspaniały, bogaty efekt dekoracyjny. W technice opraw wschodnich stosowane były czasem tłoczenia dwustronne, wykonywane na matrycach ze skóry wielbłądziej.

Na twardej skórze wielbłądziej wycinano wklęsły rysunek, na to kładziono skórę, którą miano zdobić i przyciskano tłokiem mającym odpowiedni rysunek wypukły. Wychodził więc bardzo wyrazisty i głęboki zarys ornamentu. Wklęsłe linie wypełniano nieraz złotem, inną skórą czy farbą. Tego rodzaju ślepe wyciski spotyka się przy plecionkach i maureskach wykonywanych w Hiszpanii.

Artykuł pochodzi z serwisu islam.pl (link)