Muzułmanie a maszyny i konstrukcje rolnicze
„Czyż oni nie widzieli, że My pędzimy wodę ku wyschniętej ziemi i sprawiamy, iż wyrastają dzięki niej zasiewy, z których jedzą ich trzody i oni sami? Czyż oni nie widzą jasno??” [TZQ as-Sadżda]
Woda uzyskiwana na przeróżne sposoby, musiała być odpowiednio przechowywana i doprowadzana na wyznaczony obszar, odległość i głębokość. Do wszystkich tych czynności wynajdowano i konstruowano coraz to nowsze i lepsze urządzenia. Nawadnianie stawało się tanie, gdy stosowano tę metodę na polu dotąd nieurodzajnym (suchym). Z odpowiednio nawadnianych pól, można było zbierać plony nawet cztery razy do roku. W Hiszpanii, metody irygacyjne, wynalezione przez muzułmańskich specjalistów i plony uzyskane dzięki tym metodom, zapewniły czasy dobrobytu całemu krajowi.
Budowano zapory na rzekach i regulowano ich bieg, powstawały młyny wodne i urządzenia irygacyjne. Wynalezienie nori – urządzeń umożliwiających transportowanie (windowanie) wody na różne wysokości, umożliwiło wykorzystanie obszarów dotąd niedostępnych, dla użyźniania poprzez irygację , co doprowadziło do szybkiego rozwoju tych miejsc. Poprzez swoje niskie koszty budowy i eksploatacji , noria przyczyniły się do szybkiego rozwoju nawadnianych hueras. W samej Kordobie, al-Szaqundi (XIII wiek ery chrześcijańskiej) wspomina o 5000 norias (prawdopodobnie wszystkich urządzeniach dźwigowych i młynach) w Guadalquivir.
Wiele z nich istnieje do dzisiaj i funkcjonują bez zarzutów np. La Noria sześć kilometrów od centrum miasta Murcia – gdzie jedynie stare drewniane koło młyńskie zostało zmienione na nowe stalowe. Muzułmańskie techniki są stosowane na tych ziemiach. a wiele z nich wprowadzono na terenie całego kraju. Muzułmańskie techniki irygacji zostały zapożyczone przez kraje zachodniego brzegu Morza Śródziemnego i nie tylko te stosowane w Hiszpanii i na Sycylii, ale także metody regulacji rzek i sposoby budowy kanałów i wyprowadzania z nich konstrukcji nawadniających pola. Na metody te składały się też inne, nie omawiane powyżej, jak uzyskiwanie wody z deszczówki, ze zboczy górskich i dolin: strumieni (uzyskiwanych czasem sztucznie poprzez regulację wód podskórnych), wiercenie studni.
Zasługi muzułmanów dla rozwoju rolnictwa
Rolnictwo współczesne ma swoje korzenie w historii muzułmanów, w ich dążeniu do ukierunkowania i standaryzacji metod, mających na celu poprawę warunków życiowych społeczeństwa. Muzułmańskie metody rolnicze niosły ze sobą wiele rzeczowych i praktycznych instrukcji. Służyć to miało uzyskaniu wzrostu produkcji i wydajności w uprawach gleb, ich użyźnianiu, jak i klasyfikacji ich rodzajów. Klasyfikując gleby określano metody i stopień ich nawadniania – w zależności od jakości – sposób ich wzbogacania, rodzaj orki, gracowanie i bronowanie. Ibn Bassal ustalił, wyróżnił i zaklasyfikował dziesięć rodzajów gleby: pod względem kultywacji jej w różnych porach roku. Ibn Bassal zalecał aby ugory poddawać orce cztery razy, pomiędzy styczniem a majem, a w niektórych przypadkach np: kiedy zasiewa się bawełnę w gęstych i ciężkich glebach wybrzeża, basenu Morza Śródziemnego, orka była zalecana nawet do dziesięciu razy.
Opracowanie naukowe Ibn al-Ałłamiego zostały przetłumaczone i wydane w j. hiszpańskim jak i w wersji francuskiej, około osiemnastego lub w połowie dziewiętnastego wieku. Praca ta dotyczyła szerokich zagadnień rolniczych w obrębie Hiszpanii i Algierii. Książka Ibn al-Ałłamiego „Kitab al-Filaha” – ” Księga Rolnicza” zawierała 34 rozdziały traktujące o rolnictwie, w tym chowu zwierząt : 585 rodzajów roślin , sposoby kultywacji ponad pięćdziesięciu rodzajów drzew owocowych, sposoby i analiza ich sczepienia, gatunki gleb, nawożenie, sianie, choroby roślin i sposoby zapobiegania im, o leczeniu roślin. Ibn al-Ałłam studiował ogrodnictwo. Badał metody irygacji i pokrewieństwo pomiędzy poszczególnymi gatunkami drzew, sczepieniem, hodowlą zwierząt i pszczelarstwem.
Kitab al-Filaha autorstwa Al-Ichbiliego wyznaczała ten sam kierunek i zawierała dodatkowo szczegółowe przepisy jak hodować drzewa oliwkowe , sposoby ich leczenia, szczepienia i zbiorów, rodzaje oliwek i sposoby uzyskiwania z nich oleju. Opracowanie to zawiera również szczegółowe przepisy dot. innych upraw np. bawełny jak i metody przygotowywania gleby pod zasiew – np. nawożenie, orka, nawadnianie przed i po zasiewach, jak i sposoby i czas zbiorów. Wiele ciekawych wskazówek dot. zagadnień rolniczych można znaleźć w Kalendarzu Kordoby z 961 roku (ery chrześcijańskiej).
Informacje w nim zawarte są bardzo dokładne. Zawierał on wiele instrukcji z książek geograficznych i podręczników specjalistycznych. Każdy kolejny miesiąc w Kalendarzu Kordobańskim zawierał odpowiednie (aktualne) instrukcje rolnicze, poparte odpowiednimi tabelami z rozkładem czynności: – marzec np. był miesiącem szczepienia drzewek figowych i okresem wzrostu wczesnych odmian zbóż, był to również czas rozsadzania trzciny cukrowej. W marcu zaczynały się pojawiać wczesne róże i lilie; ujrzeć można było przepiórki, a jedwabniki właśnie się wykluwały. Kiełbie rozpoczynały swoją wędrówkę w górę rzek , był to okres na sadzenie ogórków i cięcie bawełny, szafranu i zbiórkę bakłażanów. Wysyłano listy do poborców podatkowych informujące o nabywaniu koni dla rządu, był to czas walki z szarańczą ale i okres sadzenia drzewek cytrynowych i majeranku. Marzec był też sezonem godowym dla wielu gatunków ptaków. Wiele jest przykładów ilustrujących różnorodność i pomysłowość z jaką autorzy (specjaliści) muzułmańscy podchodzili to tematyki rolniczej z ogromną dokładnością i precyzją, co do okresu – pory roku i stopnia urodzaju – w określonym czasie.
Przykładem tej dokładności jest sposób podejścia do hodowli ryżu. Ibn Bassal zalecał wybór działek pod uprawę ryżu, skierowanych w stronę wschodzącego słońca, odpowiednie przygotowanie gleby (nawożenie), zasiew między lutym a marcem.
Al Ichbilli podawał sposoby, jak siać ryż na każdym rodzaju gleby i jak w tym czasie należy postępować. Ibn al-Ałłam podawał sposoby na nawadnianie: długość, głębokość – w zależności od zachowania się gleby (absorpcji) i okresu wzrostu ryżu. Wynalazł on również sposoby na walkę z chorobami, chwastami i pasożytami, niszczącymi uprawy. Uczeni muzułmańscy odkryli wiele metod żniwiarskich jak i sposobów przechowywania (składowania) zbiorów. Wiele miejsca zajmowały też opisy sposobów przygotowania np. ryżu do spożycia. Ibn al-Ałłam podawał przepis, w którym ryż miał być gotowany i spożywany z masłem, olejem i tłustym mlekiem. Anonimowy autor z dynastii Almohadów napisał nawet książkę kucharską Kitab al-Tabkh fi-l Maghrib łal Andalus zawierającą mnóstwo przepisów kulinarnych i pięć wspaniałych sposobów przyrządzania ryżu.
Muzułmanie a upowszechnienie upraw i rozwój produkcji rolnej
Studiując zagadnienie rewolucji rolniczej na obszarach znajdujących się pod panowaniem muzułmańskim, Watson utrzymuje, że je obraz , to obraz rozległego, zjednoczonego obszaru, który przez trzy albo cztery stulecia, a w niektórych miejscach nawet dłużej, był niezwykle chłonny na wszystko, co było nowe. Posiadał również niebywałą zdolność do rozpowszechniania nowości: zarówno w sferze transferu nowych technologii, jak i w dziedzinie jej popularyzacji.
Poglądy, struktura społeczna, instytucje, infrastruktura, postęp naukowy i rozwój ekonomiczny, wszystko to tworzyło system dynamicznego transferu nowej wiedzy i technologii. Nie tylko rolnictwo, ale także inne sfery gospodarki, oraz życia wybiegające poza rolnictwo, takie jak administracja, nauka, architektura, sztuka, itd., charakteryzowały się tą niezwykłą zdolnością do wchłaniania i upowszechniania wszelkich nowości. Jak wyjaśnia Forbs, muzułmanie dzięki swojemu rozwojowi, zdołali opanować maszynerię starożytnego Bliskiego Wschodu, jak również pewne metody uprawy roślin, które przy użyciu tradycyjnych metod uprawy nigdy by nie dały plonów.
Rzymianie importowali ryż, ale nigdy go nie uprawiali na szeroką skalę. Muzułmanie zaczęli uprawiać ryż na nawadnianych przez siebie polach Sycylii i w Hiszpanii, skąd uprawy te zawędrowały na równinę Pisan, w 1468 roku (ery chrześcijańskiej) i do Lombardii, w 1475 roku (ery chrześcijańskiej). Wikens podaje, że za panowania muzułmańskiego, do Hiszpanii przywędrowały (oprócz wysoko rozwiniętej kultury), rozmaitego rodzaju, nowe procesy upraw, razem z ogromną liczbą nowych sadzonek, owoców i warzyw, które obecnie są powszechnie znane. Wśród tych nowych gatunków, można wymienić: ryż, owoce cytrusowe, morele, bawełnę, karczochy, bakłażany, szafran i inne.
Muzułmanie przywieźli również na te ziemie tropikalne uprawy, takie jak banany i trzcinę cukrową, które uprawiano w przybrzeżnych częściach kraju. Wiele z tych upraw, w późniejszych czasach, zostało przewiezionych do hiszpańskich kolonii w Ameryce. Dzięki muzułmańskim wpływom, zakwitł przemysł jedwabny, oraz rozpoczęto uprawę, przetwórstwo i eksport lnu. Zainteresowano się też dziko rosnącą, na suchych terenach, trawą esparto, którą zaczęto zbierać i wytwarzać z niej różne artykuły. Na Sycylii uprawy i techniki wprowadzone przez muzułmanów, po dzień dzisiejszy stanowią ważną gałąź gospodarki.
W dużej mierze rozwój nowych upraw zawdzięczano entuzjazmowi osób prywatnych. Abd al-Rahman z nostalgii za syryjskim krajobrazem, odpowiedzialny był za sprowadzenie stamtąd kilku gatunków roślin, między innymi palmy daktylowej. Uprawy granatów zostały sprowadzone z Damaszku przez głównego sędziego Kordoby Mu’awiję b. Saliha. Jordański żołnierz o imieniu Safar, na swojej posiadłości w regionie Malagi, posadził sadzonki fig. Później gatunek ten szeroko się rozprzestrzenił i został nazwany safri, od imienia tego żołnierza.
Muzułmanie sprowadzili również trzcinę cukrową do Etiopii i spowodowali, że wyspa Zanzibar we wschodniej Afryce zasłynęła z produkcji wysokiej jakości cukru. Jest to bardzo bogaty temat, na którego wyczerpanie potrzebnych by było kilka opasłych książek, spostrzega baron Carra de Vaux, i nie mniej interesująca jest historia kwiatów, roślin i zwierząt, które przybyły z Orientu i które znalazły zastosowanie w rolnictwie, farmacji, ogrodnictwie, handlu luksusowymi towarami i w sztuce.
To właśnie on skatalogował tulipany, hiacynty, narcyzy, bzy, jaśminy, róże, brzoskwinie, suszone śliwki, owce, kozy, koty Angory, jedwab, bawełnę, rośliny i produkty używane do farbowania.
Artykuł pochodzi z serwisu islam.pl (link)