Mowa jest jednym z darów, jakie człowiek dostał od Allaha i wyrazem Miłosierdzia Allaha, co potwierdzają pierwsze wersety Sury Ar-Rahman (w znaczeniu wg J. Bielawskiego): „Miłosierny! On nauczył Qur’anu, on stworzył człowieka, on nauczył go jasnego wyrażania się.” Jednak zarówno Qur’an, jak hadisy Proroka Muhammada (PZN) uczą nas, że przez ten dar człowiek może być również wystawiony zarówno na próbę (musimy udowodnić, że potrafimy z niego korzystać), jak na niebezpieczeństwo.

W Surze An-Nisa (ajat 114., w znaczeniu wg J. Bielawskiego) Allah jasno stwierdza, jakimi rozmowami możemy Go zadowolić: „Nie ma żadnego dobra w ich licznych tajnych rozmowach z wyjątkiem głosu tego, kto nakazuje jałmużnę, albo – słuszne postępowanie, albo – zgodę między ludźmi. A kto tak czyni, bardzo pragnąc przypodobać się Allahowi, to My mu damy nagrodę ogromną.”

Inny fragment Sury An-Nisa (ajat 148., znaczenie wg J. Bielawskiego) mówi: „Allahowi nie podoba się rozgłaszanie złych słów, chyba że ktoś doznał niesprawiedliwości. A Allah jest słyszący, wszechwiedzący!”

Tutaj warto zaznaczyć, że wtedy głos może zabierać tylko ten, kto został pokrzywdzony, przy czym także nie oznacza to, że może plotkować na temat danej osoby czy oczerniać ją lub mówić o niej coś złego. Nawet, jeśli mamy podstawy do krytykowania innego muzułmanina, lepiej zastanowić się nad tym, jakie zalety ma ten człowiek.

Zostało przekazane, że Prorok (PZN) powiedział kiedyś, że jeśli chcemy powiedzieć coś złego o swoim bracie, najpierw zastanówmy się sto razy, czy nie zrobił on jakiegoś dobrego uczynku, i wtedy lepiej mówmy o tym, co on zrobił dobrego.

Allah zwraca też uwagę w Qur’anie na to, że muzułmanin nie tylko nie powinien brać udziału w złych rozmowach, ale także nie powinien poprzestawać z ludźmi, którzy takie rozmowy prowadzą. Ajat 55. Sury Al-Kasas (Opowiadanie, w znaczeniu wg J. Bielawskiego) mówi o wierzących: „A kiedy słyszą pustą gadaninę, odwracają się od niej, mówiąc: Do nas należą nasze działania, a do was należą wasze działania. Pokój wam! My nie pragniemy ludzi nieświadomych!”

Warto zwrócić uwagę na użyte tutaj słowa „Pokój Wam!” – pokazują nam one, że nawet ludzi, których postępowanie zasługuje na krytykę, powinniśmy traktować uprzejmie, choć nie godzimy się z ich postępowaniem.

W innym miejscu Allah nakazuje muzułmanom, żeby – kiedy usłyszą ludzi prowadzących rozmowę, która nie podobałaby się naszemu Stwórcy – odwrócili się (odeszli) od nich i pozostawili ich samych, póki nie zaczną oni rozmawiać o czymś bardziej właściwym.

Przekazał Abu Hurajra, że Prorok (PZN) powiedział: „Wierzący w Allaha i w Dzień Ostatni niech mówi dobrze albo niech milczy”. Innym razem powiedział: „Zaprawdę, język człowieka może doprowadzić człowieka do przepaści większej niż ta, do której doprowadzą go jego nogi”.

Islam zachęca także do milczenia zamiast rozmów, które nic nie wnoszą czy nic nam nie dają. Prorok (PZN) poradził kiedyś jednemu ze swoich przyjaciół: „Przyzwyczajaj się do długiego milczenia, ponieważ będzie ono wygnaniem dla Szatana i pomocą dla ciebie w ochronie twojej wiary.” A jeśli milczenie ma być nam pomocą w ochronie wiary, to czym dla naszej wiary może być spędzanie czasu na nic nie znaczących rozmowach? Oczywiście nie znaczy to, że mężczyźni nie mogą porozmawiać o meczu piłki nożnej, a kobiety o kosmetykach, ale trzeba pamiętać, żeby w takich rozmowach zachować umiar i nie stać się podobnymi do ludzi, którym wypełniają one większość wolnego czasu.

Związek między wiarą a językiem pokazuje nam także inny hadis Proroka (PZN), który powiedział: „Nie wyprostuje wiara sługi, dopóki nie wyprostuje jego serca, nie wyprostuje jego serca, dopóki nie wyprostuje jego języka.”

Jeden z Towarzyszy Proroka (PZN), Abdullah ibn Masud, powiedział: „Przysięgam na Allaha, nie ma na tym świecie rzeczy, która zasługuje na uwięzienie tak, jak długi język.” (jest to uwspółcześnione tłumaczenie; za czasów ibn Masuda w języku arabskim nie było takiego potocznego sformułowania, jak „długi język”.)

Oczywiście przytoczone wersety z Qur’anu czy hadisy nie oznaczają, że język może ściągnąć na nas same nieszczęścia. Dzięki darowi mowy możemy zasłużyć na nagrodę od Allaha, ale przez jego niewłaściwe używanie możemy także ponieść straszną karę.

Prorok (PZN) powiedział: Czasami człowiek wypowiada słowo i nie zastanawia się nad nim, a to słowo podniesie jego pozycję w Raju. Czasami człowiek wypowiada słowo i nie zastanawia się nad nim, a przez to słowo znajdzie się w Ogniu tak głęboko, jak odległość między wschodem a zachodem. (Wg innego przekazu – tak głęboko, jak siedemdziesiąt lat – w sensie mierzenia odległości w dniach przebytej drogi, które wtedy było powszechne u Arabów.)

Ktoś może teraz zapytać: Skoro Prorok(PZN) powiedział, że każdy czyn ma związek z intencją, jak możemy zostać nagrodzeni lub ukarani za słowo, nad którym się nie zastanawiamy? W hadisie nie chodzi o to, że człowiek wypowiada jakieś słowo zupełnie nieświadomie. Niekiedy mówimy jakieś słowa i wiemy, że są one dobre, ale nie zastanawiamy się, jaka może być nagroda za nie – nie wyobrażamy sobie tej nagrody. Podobnie, kiedy mówimy coś, co jest nam zabronione (i zdajemy sobie z tego sprawę), też nie zawsze wyobrażamy sobie karę, jaka może nas za to spotkać. Tak samo powinniśmy się wystrzegać niewłaściwego żartu.

Kultura rozmowy wiąże się także z prawdomównością. Prorok (PZN) powiedział kiedyś, że kto zawsze mówi prawdę będzie zapisany przez Allaha jako prawdomówny, prawdomówność zaprowadzi go do posłuszeństwa wobec Allaha, a posłuszeństwo wobec Allaha zaprowadzi go do Raju. Z kolei ten, kto kłamie, będzie zapisany przez Allaha jako kłamca, kłamstwo zaprowadzi go do nieposłuszeństwa wobec Allaha, a nieposłuszeństwo wobec Allaha zaprowadzi go do Piekła.

Temat prawdomówności będzie in sha Allah omówiony szerzej na którymś z kolejnych spotkań, ale użyte w tym hadisie słowo może też w szerszym znaczeniu odnosić się do żartowania za pomocą kłamstwa.

Oczywiście zakazane jest nam także nieuprzejme traktowanie innych, kłótnie, przekleństwa czy krzyczenie na osoby, z którymi rozmawiamy. Dotyczy to nie tylko rozmowy z innymi muzułmanami, ale także czy z Ludźmi Księgi, czy z niewierzącymi. Allah w Surze Al-Baqarah (ajat 83., znaczenie wg J. Bielawskiego) mówi o przymierzu zawartym z ludem Izraela w czasach Mojżesza: „Oto zawarliśmy przymierze z synami Izraela: Nie będziecie czcić nikogo innego jak tylko Allaha; rodzicom okazujcie dobroć i bliskim krewnym, i sierotom, i biednym. Przemawiajcie do ludzi uprzejmie! Odprawiajcie modlitwę i dawajcie jałmużnę!” Zwróćmy uwagę na to, że uprzejme traktowanie ludzi (a nie: wiernych czy muzułmanów) jest tu wymienione obok takich filarów naszej religii, jak salat czy zakat.

Podobne znaczenie mają pierwsze wersety Sury Al-Muminun (Wierni, w znaczeniu wg J. Bielawskiego): „Szczęśliwi są wierzący, którzy są pokorni w swoich modlitwach, którzy odwracają się od pustej gadaniny, którzy dają jałmużnę, którzy zachowują wstrzemięźliwość – z wyjątkiem swoich żon i tego, czym zawładnęła ich prawica…” Tutaj także powstrzymanie się od zbędnych rozmów jest wymienione razem z pokorą w modlitwie i dawaniem jałmużny.

O jałmużnie w zestawieniu z niepotrzebnymi rozmowami mówi także ajat 263. Sury Al-Baqarah (znaczenie wg J. Bielawskiego): „Uprzejme słowa i przebaczenie są lepsze niż jałmużna, po której następuje obraza. Allah jest Bogaty, Wspaniałomyślny!” Z kolei Prorok Muhammad (PZN) powiedział: „Wy nie uszczęśliwiacie ludzi przez wasze pieniądze na tyle, na ile uszczęśliwiacie ich przez uśmiechniętą twarz i dobry sposób rozmawiania z nimi.”

Inny znany hadis Proroka (PZN) mówi, że dobre słowo jest jak sadaqat.

Ajat 46. Sury Al-’Ankabut (znaczenie wg J. Bielawskiego) podkreśla uprzejmość, jaka powinna cechować nas wobec Ludzi Księgi: „I nie sprzeczajcie się z Ludem Księgi inaczej, jak w sposób uprzejmy – z wyjątkiem tych spośród nich, którzy są niesprawiedliwi…” z kolei ajat 63. Sury Al-Furkan mówi o muzułmanach, przypominając obowiązek uprzejmego traktowania ludzi już bez różnicy ze względu na ich religię (znaczenie wg J. Bielawskiego): „Słudzy Miłosiernego: ci, którzy chodzą po ziemi skromnie, i kiedy ludzie nieświadomi zwracają się do nich, to mówią: Pokój!”

Zwrot „ludzie nieświadomi” oznacza tutaj ludzi, którzy szydzą z naszej religii lub wyśmiewają się z niej albo z nas – i jeśli z nami rozmawiają, to tylko w takim celu. Nawet takich ludzi powinniśmy pozdrawiać i być wobec nich uprzejmymi.

Aisza przekazała, że kiedyś pewien mężczyzna prosił o spotkanie z Prorokiem (PZN) i wtedy Prorok (PZN) powiedział, że to zły człowiek, ale kiedy tamten wszedł, to Prorok (PZN) uśmiechnął się do niego i rozmawiał z nim bardzo uprzejmie. Później Aisza zapytała Proroka (PZN), jak wytłumaczy jej swoje postępowanie. Wtedy Prorok (PZN) odpowiedział: Najniższy stopień ludzi przez Allahem w Dniu Sądu to ci, z którymi inni boją się rozmawiać z powodu ich wulgarności.

Surowo zabronione jest żartowanie w jakikolwiek sposób z religii, z Allaha i Jego Wysłannika (PZN). Pewien hadis mówi nam o ludziach, którzy między sobą wyśmiewali się z Towarzyszy Proroka, mówiąc o nich, jako o żarłokach z wielkimi brzuchami. Później, kiedy Prorok (PZN) zapytał ich, dlaczego mówili takie kłamstwa, odpowiedzieli, że tylko tak żartowali. Wtedy Allah objawił fragment Qur’anu, mówiący o karze dla tych, którzy żartują sobie z Niego i z Jego Wysłannika albo z Islamu (Sura At-Tawba – Skrucha – ajat 65).

Na koniec chciałbym przypomnieć odnoszące się nie tylko do prowadzenia rozmowy wersety Sury Lukman (od 17. do 19., znaczenie wg J. Bielawskiego): „O synu mój! Odprawiaj modlitwę, nakazuj to, co jest odpowiednie i zakazuj tego, co jest godne nagany! Znoś cierpliwie, co cię dosięgnie – to należy do dobrych postanowień. Nie odwracaj z pogardą twarzy od ludzi! Zaprawdę, Allah nie miłuje dumnych pyszałków! Niech kroki twoje będą skromne! Zniżaj swój głos! Zaprawdę, najprzykrzejszy głos to głos osłów!” (Wg innej interpretacji – „ryk osłów”.)

Autor: Abd ul-Karim