Islam jest religią, która kładzie bardzo duży nacisk na pogłębianie wiedzy (niekoniecznie tylko religijnej). Prorok Muhammad(PZN) powiedział: Zdobywanie wiedzy jest obowiązkiem każdego muzułmanina.

Pierwsze słowa Qur’anu, jakie Allah objawił Swojemu Wysłannikowi(PZN), mówią (Sura Al-Alaq, ajaty od 1. do 5., tłumaczenie znaczenia wg J. Bielawskiego):

„Głoś! W Imię twego Pana, Który stworzył!
Stworzył człowieka z grudki krwi zakrzepłej!
Głoś! Twój Pan jest Najszlachetniejszy!
Ten, Który nauczył człowieka przez pióro;
Nauczył człowieka tego, czego on nie wiedział.”

Te pierwsze słowa z Księgi Allaha mówią o randze pióra (które było atrybutem wszelkiego rodzaju uczonych) i nauki – nauki o tym, czego nie znamy lub o czym nie wiemy. Islam z samej swojej natury również nakłada na wiernych obowiązek poszerzania swojej wiedzy, co prowadzi do pogłębiania wiedzy w całej wspólnocie muzułmańskiej. Islam nie posługuje się irracjonalnymi dogmatami, natomiast głosi hasło – do Boga przez rozum (w Qur’anie wiele razy jest mowa o tym, że w różnych rzeczach, stworzonych przez Allaha, są znaki dla ludzi, obdarzonych rozumem, dla tych, którzy myślą, albo dla tych, którzy się zastanawiają). Wierny wierzy, bo wie, i równocześnie wie, bo wierzy.

Allah mówi w Qur’anie (co znaczy, wg J. Bielawskiego): „Zaświadcza Allah, że nie ma boga, jak tylko On – i aniołowie, i ludzie posiadający wiedzę – utrzymując ze słusznością: Nie ma boga, jak tylko On, Potężny, Mądry!”

Prowadzi nas to do stwierdzenia, że ludzie z wiedzą (albo: posługujący się rozumem) znajdą Boga i będzie to Jeden Bóg. Warto tu przypomnieć historię(PZN), który – kiedy był młody – widział, jak jego ojciec nadaje jakiś kształt kamieniowi, a później sprzedaje ten kamień ludziom, którzy oddają cześć rzeczy stworzonej przez innego człowieka i myślą, że to jest Bóg! Zapytał o to ojca, a ten odpowiedział, że w takiej religii się urodził i przy takiej zostanie. I ojciec Ibrahima(PZN) powiedział: Czy ty myślisz, że wszyscy błądzą, a tylko ty jeden jesteś mądry?

Niedługo później lud Ibrahima(PZN) obchodził jakieś święto. Kiedy wszyscy udali się za miasto na uroczystości, Ibrahim(PZN) wziął młot, poszedł do świątyni i rozbił wszystkie posągi – z wyjątkiem największego. Kiedy ludzie wrócili ze święta, wszyscy wiedzieli, że to zrobił Ibrahim u, ale on (żeby zmusić ich do myślenia) powiedział, pokazując na największy posąg: Zapytajcie jego, kto to zrobił.

Wtedy ktoś powiedział: Przecież wiesz, że oni nie słyszą i nie mówią. Ibrahim ? zapytał: Więc po co się do nich modlicie, skoro oni nie mogą was usłyszeć? I wtedy wielu ludzi zrozumiało, że Ibrahim(PZN) ma rację.

Inny fragment Qur’anu mówi (co znaczy, wg J. Bielawskiego): „Powiedz: Czy równi są ci, którzy wiedzą, i ci, którzy nie wiedzą? Tylko ludzie obdarzeni rozumem przyjmują napomnienie.” (Sura Az-Zumar – Grupy – ajat 9.)

Allah ? mówi także w Qur’anie (co znaczy, wg J. Bielawskiego): „To są przypowieści, które My przytaczamy ludziom, lecz rozumieją je tylko posiadający wiedzę.” (Sura Al-’Ankabut – Pająk – ajat 43.) Ten werset pokazuje nam, że wiedza naukowa jest konieczna do zrozumienia Słowa naszego Stwórcy, bez którego z kolei nie może być mowy o zrozumieniu Jego nakazów i zakazów, a więc naszej religii.

Można dodać, że niektórzy uczeni uważają, że o uczonych mówią też pierwsze słowa Sury Al-Qalam (Pióro): „Na pióro i na to, co oni zapisują!” Jednak większość komentatorów skłania się raczej ku zdaniu, że ten werset mówi o aniołach, którzy zapisują dobre i złe uczynki każdego człowieka.

Prawdy wiary głoszone przez Islam nie są przekazywane bez logicznego uzasadnienia. Podobnie jest z obrzędami naszej religii, które również wypływają ze świadomej interpretacji Księgi Allaha i sunny Jego Wysłannika(PZN). Widać to choćby na podstawie modlitwy – najważniejszego obowiązku każdego muzułmanina. Wezwanie na modlitwę zawiera słowa, które trafiają zarówno do serca, jak i do rozumu wiernego. Sama modlitwa to recytacja wersetów z Qur’anu, które również wymagają skupienia i właściwego zrozumienia tego, co recytujemy. Islam nie ma nic wspólnego z fałszywie rozumianą „pobożnością”, wynikającą jedynie z tradycji czy niewiedzy.

Podobnie jest także z postem (dzisiejsi uczeni zgodni są co do tego, że jest on korzystny dla człowieka także z punktu widzenia medycyny, czy pod względem społecznym) czy jałmużną (ekonomiści udowodnili, że gdyby wszyscy muzułmanie przestrzegali obowiązku płacenia zakat w wymaganej wysokości, wystarczyłoby to do zlikwidowania problemu biedy czy głodu na świecie).

Przepisy prawne Islamu, zawarte w prawie szari’ah, także są oparte o prawa i obowiązki (lub: nakazy i zakazy), które prowadzą człowieka do dobrych uczynków, a powstrzymują go przed czynieniem zła. Przestrzeganie tego racjonalnego prawa prowadzi z kolei do powstania ummy (a w szerszym kontekście – społeczeństwa), kierującej się zasadami moralności i dobra dla każdego człowieka. Z kolei do przestrzegania tego prawa konieczna jest wiedza na jego temat, a więc studiowanie odpowiedniej dziedziny nauki. Jeśli jakaś umma czy społeczeństwo zaniedbają przestrzegania prawa Islamu, doprowadzi to nie tylko do spadku wiary, ale także do szerzenia się złych obyczajów, a co za tym idzie – również do zepsucia w danej wspólnocie czy społeczności. Jeśli z kolei ludzie będą przestrzegać praw Islamu, będą tym samym przestrzegać zasad, mających ścisłe uzasadnienie naukowe, a nie będących wynikiem zakorzenionych tradycji, przesądów czy zabobonów.

Uczeni (ulemowie) zostali wyróżnieni przez Allaha ?, o czym świadczy hadis Wysłannika (PZN), który powiedział: Wszechmocny i Wielki Allah powie uczonym w Dniu Sądu Ostatecznego, kiedy będzie – siedząc na Swoim tronie – rozstrzygał sprawy Swoich sług: Włożyłem w was Swoją Wiedzę i roztropność, i chcę wam przebaczyć oraz podarować to, co mogło się wam przydarzyć (złego).

Istnieje wiele hadisów Wysłannika Allaha (PZN), podkreślających ważność wiedzy (nauki) czy też zasługę, jaką będą mieli u Allaha ludzie uczeni:
– Niewielka wiedza jest lepsza od wielkiej pobożności (pozbawionej wiedzy i świadomości); potwierdzają to słowa Allaha I, Który mówi w Qur’anie, że ci, którzy mają najwięcej wiedzy, są najbardziej bogobojni;
– Najlepszą pobożnością jest znajomość fikh;
– Jeden uczony daje się we znaki szatanowi bardziej od tysiąca pobożnych ludzi;
– Zasługa uczonego w wierze w stosunku do zasługi pobożnego jest podobna mojej zasłudze w stosunku do zasługi tego, kto ma (u Allaha) najniższy status spośród was;
– Kto udał się (emigrował?) w poszukiwaniu nauki, ten znajduje się na drodze Allaha, aż do czasu powrotu;
– Jeśli nauczysz kogoś jednego wersetu z Księgi Allaha (Qur’anu), będzie to dla ciebie lepsze, niż odprawienie modlitwy ze stu rakatów, a jeśli nauczysz kogoś jednego z działów nauki wiary – niezależnie od tego, czy ludzie będą postępować zgodnie z jego wskazaniami, czy nie – będzie to lepsze dla ciebie, niż odprawienie modlitwy z tysiąca rakatów (słowa skierowane do Abu Thara);
– Allah, Jego aniołowie, oraz mieszkańcy niebios i ziemi, nawet mrówka w swojej kryjówce i wieloryb w głębinach morza modlą się w intencji nauczyciela, który uczy ludzi dobra;
– Wyższość zasług uczonego nad zasługami pobożnego wynosi siedemdziesiąt stopni, a odległość między jednym a drugim rumak przebywa w ciągu siedemdziesięciu lat. Dzieje się tak dlatego, że szatan wymyśla ludziom oszukańcze zabiegi, natomiast uczony rozpoznaje je i zakazuje ich – wówczas pobożna osoba, oddająca cześć Allahowi, nie kieruje się ku tym zabiegom i nie ma z nimi do czynienia.

Warto teraz wspomnieć historię mówiącą o tym, jak szatan przyszedł do pobożnego człowieka i zapytał go: Czy Allah może zmieścić cały świat w jajku? Tamten człowiek odpowiedział: Chwała Allahowi, nie! (Czyli równocześnie chwalił Allaha i wyrzekał się go.) Później szatan poszedł do uczonego i zadał mu to samo pytanie. Uczony powiedział: A cóż stoi Mu na przeszkodzie? Powie tylko: „Bądź” – i tak się stanie! (Porównaj np. Sura Al-Baqara – Krowa – ajat 117., Sura Al Imran – Rodzina Imrana – ajat 47.)A jak to się stanie, to już sprawa Allaha, Którego Wola i możliwości są nieograniczone.

Równocześnie powinniśmy pamiętać o tym, że zarówno Qur’an, jak hadisy Wysłannika(PZN) przestrzegają ludzi przed tym, aby nie stali się podobni do tych, którzy nakazują dobro, ale sami nie postępują zgodnie z tym, czego nauczają.

Nie można równocześnie ograniczyć wiedzy czy nauki do jednej tylko dziedziny życia (np. do wiedzy religijnej). Niewątpliwie na czele wszelkich dziedzin wiedzy znajduje się ta, która mówi o obowiązkach człowieka wobec Allaha, jednak nauka to nie tylko prawodawstwo (fikh) czy komentarze lub objaśnienia Qur’anu (tafsir). Nauki dotyczące wszechświata, życia ludzkiego, ciała człowieka, naszego zdrowia, natury i jej praw, czy także właściwie wykorzystanego postępu również są bardzo ważne. Wystarczy wspomnieć, że Allah, kiedy mówi w Qur’anie o Swoich znakach, często podaje przykłady z przyrody (drzewa, na które pada ten sam deszcz, lecz wydają one różne owoce), astronomii (stworzenie słońca, księżyca i gwiazd), techniki (okręty, pływające po morzu), nauki o człowieku (różne ludzkie rasy, kolory skóry, języki, narody). Z tego wynika, że nauki życia doczesnego mogą być równoznaczne z naukami życia wiecznego – kiedy służą dobru człowieka i poznawaniu religii. Z kolei nauki religijne czy prawnicze nie są same z siebie lepsze od poznawania przyrody czy medycyny – wszystko zależy od tego, jak dalece człowiek wykorzystuje zdobytą wiedzę dla korzyści innych ludzi i jak bardzo poszukuje jej, mając nadzieję na zadowolenie Allaha i oczekując na uzyskanie Jego Łaski i Przebaczenia.

Człowiek, który studiuje wiedzę i korzysta z niej w pożyteczny sposób (np. ktoś, kto studiuje nauki rolnicze, aby wykorzystać je w celu użyźnienia nieużywanej dotąd ziemi) oraz z dobrą intencją, nie będzie miał mniejszej nagrody u Allaha ? niż ktoś, kto całe noce spędza na modlitwie w meczecie, a być może nawet jego wynagrodzenie będzie większe. Potwierdzają to przytoczone wcześniej hadisy Wysłannika(PZN), mówiące o wyższości ludzi uczonych nad ludźmi pobożnymi.

Ważną dla Islamu gałąź nauki stanowi poznawanie języków. Pamiętajmy, że Posłannictwo Muhammada(PZN) zostało skierowane do wszystkich narodów tego świata, jakie żyły w czasach Proroka(PZN) i wszystkich, które pojawiły się (lub pojawią) po jego śmierci. Bardziej logiczne wydaje się zatem przełożenie nauk Islamu na inne języki, niż oczekiwanie od wszystkich narodów, że nauczą się języka arabskiego. Jeśli wśród muzułmanów zabrakłoby ludzi, zdolnych do przekazywania Islamu innym narodom w zrozumiałych dla nich języku – tym samym zdradzilibyśmy swój obowiązek przekazania dobrej nowiny, przyniesionej przez Wysłannika Allaha(PZN), wszystkim narodom tego świata. Pamiętajmy również, że jakakolwiek nauka nie ma ojczyzny, nie jest własnością tylko jednego narodu, lub narodów, mówiących jednym językiem. Człowiek, który posiadł wiedzę, powinien również pamiętać, że nie jest ona jego własnością ani zasługą, a darem od Allaha, którego nie można zostawiać tylko dla siebie, ale dobrze dzielić się nim z innymi ludźmi.

W tym miejscu warto przypomnieć, ile Europa okresu średniowiecza zawdzięcza takim arabskim uczonym, jak choćby Ibn Sina (Awicenna), Ibn Rushd (Awerroes) czy wielu innych uczonych (zwłaszcza zajmujących się dziedzinami wiedzy takimi jak matematyka, optyka, astronomia). Ich prace dotarły do Europejczyków (i umożliwiły istotny rozwój europejskiej nauki i cywilizacji) dzięki przełożeniu ich z arabskiego na łacinę czy inne języki.

Islam dzieli ludzi, spełniających dobre czyny, na dwie kategorie: uczonych, którzy poszukują większej wiedzy, i uczących się, którzy poszukują większej mądrości. Potwierdza to hadis Proroka Muhammada(PZN): Uczony i uczący się są wspólnikami w dobrych dziełach, natomiast w pozostałych ludziach nie ma dobra.

Muadh bin Dżabal (jeden z pierwszych uczonych spośród ansarów) przekazał, że Prorok(PZN) powiedział: Posiadajcie wiedzę, bo w niej tkwi respekt dla Allaha. Podążanie za nią jest pobożnością; opanowanie wiedzy jest jak modlitwa z różańcem; nauczanie innych jest jak jałmużna – ponieważ nauka wyznacza granice tego, co dozwolone i co zakazane, stanowi drogi ludzi do Raju, jest przyjacielem w samotności, towarzyszem na obczyźnie, kompanem w rozmowie, przewodnikiem w radości i smutku, bronią przeciw wrogom, pięknem wśród przyjaciół.

Autor: Abd ul-Karim